جزئیات مالیات بر ارزش افزوده
همه چیز درباره مالیات بر ارزش افزوده و مقایسه با کشورهای دیگر
این مالیات که از اوایل قرن بیستم وجود داشته، اکنون در بیش از ۱۵۰ کشور پذیرفته شده و تقریباً ۲۰ درصد از کل درآمدهای مالیاتی جهانی را تشکیل داده است
به گزارش بانک اول مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای مالیاتی در سراسر جهان شناخته می‌شود. این مالیات که از اوایل قرن بیستم وجود داشته، اکنون در بیش از ۱۵۰ کشور پذیرفته شده و تقریباً ۲۰ درصد از کل درآمدهای مالیاتی جهانی را تشکیل داده و به عنوان یک نوآوری مالیاتی کاملاً مدرن در نظر گرفته می‌شود و به سرعت به یکی از ابزارهای اصلی درآمدزایی برای کشورها تبدیل شده است.
این نوع مالیات، به‌طور مرحله‌ای و در هر سطح از چرخه تولید و توزیع کالا و خدمات اعمال می‌شود، به‌گونه‌ای که تنها ارزش افزوده‌ای که در هر مرحله ایجاد می‌شود، مشمول مالیات قرار می‌گیرد. این سیستم مالیاتی به دولت‌ها کمک می‌کند تا درآمدهای پایداری را کسب کنند.
مالیات بر ارزش افزوده در ایران به عنوان یکی از منابع درآمدی دولت از سال 1387 به اجرا در آمد. بر اساس ارزش افزوده‌ای که در مراحل مختلف تولید و توزیع کالا یا خدمات ایجاد شده، محاسبه و اخذ می‌شود. این مالیات به صورت غیرمستقیم از مصرف‌کننده نهایی دریافت و توسط فروشندگان به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.
- VAT : Value added tax به معنای مالیات بر ارزش افزوده است.
- معنی لغوی ارزش افزوده: به ارزشی که در فرایند تولید به ارزش کالا افزوده می‌شود، گفته می‌شود. به بیان دیگر، ارزش افزوده به افزایش ارزش ریالی کالا طی مراحل تولید گفته می‌شود.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
مطابق تعریف قانون مالیات بر ارزش افزوده، تفاوت بین ارزش کالاها و خدمات عرضه شده با ارزش کالاها و خدمات خریداری یا تحصیل شده در یک دوره معین است.
پرداخت مالیات بر ارزش افزوده مطابق قانون در پایان فرایند تولید و شروع مصرف کالا در نظر گرفته شده است.
به زبان ساده‌تر پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر عهده مصرف کننده است و تسلیم اظهارنامه مالیاتی به سازمان امور مالیاتی به عهده فروشنده یا عرضه‌کننده کالا است. در واقع فروشنده یا عرضه‌کننده کالا امانتدار درآمد دولت است.
مزایا و معایب مالیات بر ارزش افزوده برای دولت
مزایای این قانون:
- تامین منابع مالی به منظوری خاص: برای مثال افزایش یک درصدی نرخ مالیات بر ارزش افزوده در سال 1403 به منظور متناسب‌سازی حقوق بازنشستگان لشکری، کشوری و صندوق فولاد و … است.
- افزایش درآمدهای دولت: با اعمال مالیات بر ارزش افزوده در هر مرحله از تولید و توزیع، دولت‌ها می‌توانند منابع مالی پایداری را ایجاد کنند.
- تشویق به تولید و صادرات: معاف شدن صادرکنندگان کالا از این نوع مالیات منجر به ایجاد انگیزه می‌شود.
- کاهش فرار مالیاتی: از آنجایی که مالیات بر ارزش افزوده در مراحل مختلف اخذ می‌شود، امکان فرار مالیاتی کاهش پیدا می‌کند.
- شفافیت بیشتر برای مصرف‌کننده: مصرف‌کنندگان می‌توانند ببینند دقیقاً چه مقدار مالیات برای کالا یا خدماتی که خریداری می‌کنند، پرداخت می‌کنند.
معایب این طرح:
- افزایش قیمت برای مصرف‌کننده: اعمال مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند منجر به افزایش قیمت نهایی کالاها و خدمات برای مصرف‌کنندگان شود.
- کاهش قدرت خرید مردم: افزایش قیمت کالا تاثیر مستقیم بر قدرت خرید مردم دارد.
- پیچیدگی مدیریتی: محاسبه و تکمیل اظهارنامه برای برخی از کسب‌وکارها پیچیده و زمان‌بر است.
تاثیر بر نابرابری و عدالت اقتصادی: افراد با درآمد کمتر ممکن است درصد بیشتری از درآمد خود را به عنوان مالیات بر ارزش افزوده پرداخت کنند، که این امر می‌تواند نابرابری‌های اقتصادی را تشدید کند. نابرابری‌های اقتصادی را تشدید کند.
انواع مالیات بر ارزش افزوده
تاثیر مالیات بر ارزش افزوده در قیمت نهایی کالا چقدر است؟
یکی از ایرادات با اهمیت مالیات بر ارزش افزوده، افزایش قیمت نهایی کالا برای مصرف‌کننده است.
مالیات بر ارزش افزوده (VAT) می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر قیمت نهایی کالاها و خدمات داشته باشد.
در ایران، این مالیات به صورت درصدی از بهای فروش کالا یا خدمات در زمان ارائه از خریداران دریافت شده و به شکل دوره‌ای به سازمان امور مالیاتی پرداخت می‌شود.
به طور مثال، اگر یک کالا در گمرک ارزش‌گذاری شده و پس از ترخیص، توسط واردکننده با سود 10 درصد به عمده‌فروش و سپس به خرده‌فروش فروخته شود، در هر مرحله از توزیع کالا، مالیات بر ارزش افزوده‌ای که بر اساس نرخ معین (در حال حاضر 10 درصد) محاسبه می‌شود، به قیمت نهایی افزوده می‌شود. این موضوع موجب می‌شود که مصرف‌کننده نهایی مجموع ارزش افزوده‌ای را که در طول چرخه توزیع کالا ایجاد شده، پرداخت کند. بنابراین، مالیات بر ارزش افزوده می‌تواند به افزایش قیمت نهایی کالاها و خدمات منجر شود، که این افزایش قیمت ممکن است برای مصرف‌کنندگان، به‌ویژه آن‌هایی که دارای درآمد کمتری هستند، بار مالی بیشتری ایجاد کند.
نرخ مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده از سال 1387 به مرحله اجرا در آمد و از سال 1390 شکل جدیدی به خود گرفت. نرخ مالیات بر ارزش افزوده طی سال‌های متمادی 9% بوده است که طبق قانون بودجه از سال 1403 کل کشور، افزایش نرخ مالیات بر ارزش افزوده به 10 درصد رسیده است.
این افزایش در سال 1404 نیز به نرخ 10% توسط سازمان امور مالیاتی اخذ می‌شود. تفاوت مالیات بر ارزش افزوده در سال جاری (1404) نسبت به سال پیش، افزایش 1 واحد درصدی سهم دولت از وصول مالیات بر ارزش افزوده است.
مقایسه اجمالی نرخ مالیات بر ارزش افزوده سایر کشورها
| کشور | نرخ استاندارد (پایه) | نرخ کمتر از استاندارد برای برخی از کالاهای اساسی و ضروری |
| ایران | 10% | ✓ |
| ترکیه | 18% | ✓ |
| روسیه | 20% | ✓ |
| اندونزی | 11% |